Bron: Mr. E.J. Mac Gillavry, familieboek "Van Dunmaglass tot Djati Roenggo"
Het ontstaan van Clan en tartan
Het ontstaan van Clan en Tartan hangt nauw samen. Al heel vroeg wilden de Clanleden zich zo kleden, dat het gemakkelijk was om elkaar te herkennen. Over het tijdstip van het ontstaan van de tartan is men het niet helemaal eens maar men veronderstelt dat dit plaats vond in de twaalfde eeuw. Het zal wel een zeer geleidelijke ontwikkeling geweest zijn; omstreeks de zestiende eeuw waren de Clandistricten min of meer afgebakend. Wat droeg de Hooglander? Velen zullen verbaasd zijn te horen, dat de kilt, die zo echt beschouwd wordt als het Hooglandse kostuum, in geen enkele herkenbare vorm bestond voor het einde van de zestiende eeuw.
De kleding van vóór 1600 kan als volgt worden samen gevat:
- Linnen shirt, (voor degenen, die het betalen konden in saffraan gedoopt).
- Korte jacket.
- Trews. Deze lijkt op de tegenwoordige maillot, maar was van wollen stof gemaakt.
- Plaid, losjes omgeslagen, misschien van tartan, maar in ieder geval in verschillende kleuren.
MacGillivray Ancient
MacGillivray Modern
MacGillivray Hunting
Tartan is een combinatie van kleuren, strepen en ruiten in wol of zijde, 's Nachts sliep de Hooglander in zijn plaid en overdag diende deze als kilt. In 1600 werd het linnen saffrane shirt afgeschaft, waarschijnlijk door de toenemende armoede in de Hooglanden en gedeeltelijk ook door de verwoesting van Ierland, waar de voorraad linnen was vernietigd. Voordien droegen Schotten en Ieren beiden het saffrane shirt.
Van 1600 tot 1725 kwam de 'belted plaid' in de mode. Deze bestond uit een gewoon stuk tartan, dat op zeer speciale manier werd aangetrokken. De plaid werd op de grond gelegd met een riem er onder. Dan plooide men de stof over de riem en ging er zo op liggen, dat de onderkant van de plaid tot de knieholte reikte. Daarna plooide de Hooglander de stof om zijn taille. Van voren sloten de omgevouwen einden over elkaar. Het geheel werd vastgemaakt met een leren riem. Hij liet dan het lange ongeplooide gedeelte achter zich naar beneden vallen en deed zijn jas, vest en sporran aan. De sporran is het kleine tasje in leer of kortharig bont uitgevoerd, dat voor op de kilt gedragen wordt. Het losse gedeelte van de plaid, dat op zijn enkels hing, gooide hij met een handige en gracieuze beweging over zijn linkerschouder en dit alles werd met een broche vastgezet. Bij slecht weer kon de plaid ook als jas worden gebruikt. Men zegt, dat de Schotten gewend waren om hun plaids in koud water te dompelen voordat zij gingen slapen, zodat de warmte van hun lichaam een warme wasem afstraalde door de vochtige kleren.
In 1725 kwam de kleine kilt in gebruik en tegen de tijd van de Jacobitische opstand in 1745 werd deze hoofdzakelijk nog gedragen. Nu wordt gezegd, dat de kleine kilt een uitvinding was van een Engelsman, die een metaalgieterij had in Schotland. Het viel hem op, dat de arbeiders bij hun werk gehinderd werden door het gedeelte van de plaid, dat over hun linkerschouder hing. Hij schreef voor, dat het bovenste gedeelte er af moest worden gesneden. De Schotten zelf namen dit verhaal geen moment ernstig op. Zij wilden niet aanvaarden, dat juist een Engelsman hen moest voorschrijven hoe zij tot een gemakkelijk te dragen kleding konden komen. Tot zover de bovenkant van de kilt; wat eronder zit blijkt dikwijls aanleiding te geven tot vele speculaties! De Schot droeg vroeger helemaal niets onder zijn kilt. Tegenwoordig draagt hij echter soms een korte onderbroek van tartan. Een grondbezitter uit de Laaglanden antwoordde op de vraag "Heeft Uw familie een tartan?" Neen! Goddank niet, mijn voorouders konden zich altijd een broek permitteren!"
Fabricage van de stof.
De stof was van zeer fijne kwaliteit, waarschijnlijk gemaakt van zachte wol van de oude Hooglandse schapen. De prachtige kleurstoffen werden thuis bereid uit zeewier, schors, bloemen en mos. Het Clanpatroon vormde geen probleem voor de weefsters.Het juiste aantal draden voor iedere streep of ruit van het patroon werd om een haak gewonden en de haak zelf werd van de ene generatie op de andere overgeleverd. De tartan van de familie Ogilvie is de meest gecompliceerde. Er zijn 81 kleurschakeringen voordat het patroon zichzelf herhaalt. Favoriete kleuren in de eerste tijd waren violet en blauw. Geen enkele beschrijving van de tartans stemt op de een of andere manier overeen met de setts (patronen) die in de moderne tijd door dezelfde Clans worden gedragen. Tijdens de Jacobitische opstand was het heel gewoon voor een Hooglander om jacket, plaid en trews te dragen, waarvan elk kledingstuk een andere tartan had. Na de opstand van 1745 moest men noodgedwongen het maken van tartans thuis opgeven: Er kwam toen een wet tot stand waardoor het verboden werd de zogenaamde Hooglandse kleding te dragen, onder bedreiging van zes maanden gevangenisstraf. Toen in 1782 het verbod werd opgeheven, was de kunst van het tartan maken grotendeels verloren gegaan. Synthetische kleurstoffen kwamen later in gebruik. In deze eeuw heeft uitgebreid onderzoek het weer mogelijk gemaakt de oude patronen terug te vinden.
Hoe was het nu met de kleding van de vrouwen gesteld? Hier bestaan niet zoveel gegevens over, maar we weten dat, vooral in het begin, de plaid gedragen werd door beide seksen. De kleuren van de tartans voor vrouwen waren echter levendiger en de ruiten groter, dan bij de mannen. De plaid werd dikwijls over het hoofd geslagen en bedekte verder het hele lichaam. Later droegen de vrouwen tartanjurken of een shawl, die om hun schouders werd gedrapeerd en natuurlijk de Schotse rokken (niet te verwarren met de kilt van de mannen).
In de twintigste eeuw kwam er een nieuwe mode; een lange sjerp (sash) die over de schouder liep en met een broche werd vastgezet. De kleding van de vrouwen is niet het boeiendste aspect, die van de mannen daarentegen is afwisselend, gracieus en kleurrijk. Behalve de kilt werden vroeger door de mannen trews als winterdracht gedragen. Trews is afgeleid van het Keltische 'triubhas' hetgeen broek betekent. Wij kunnen het enigszins met de maillot vergelijken. De oude Hooglandse trews waren een knap stukje kleermakerswerk. Zo te zien leken zij op de lange broeken uit de middeleeuwen, maar zij waren op een speciale manier gesneden. De pijpen van de broek waren samengesteld uit een stuk tartan. De stof was schuingeknipt, om een elastisch effect te krijgen. De pijpen waren smal en namen net als kousen de vorm van het been aan. Ze werden vroeger meestal gedragen bij het paardrijden, omdat de kilt hiervoor geheel ongeschikt is. In 1672 waren trews en kleine kilt de erkende kleding van de Hooglanders; de trews beperkte zich echter tot de upper class. Tegenwoordig wordt hoofdzakelijk de kilt gedragen. In het buitenland kreeg speciaal de regimental kilt grote vermaardheid. In de eerste wereldoorlog veroorzaakten de Schotse soldaten in hun vreemdsoortige kleding grote paniek bij de vijand. Zij werden 'Ladies from Hell' genoemd. Ofschoon er vaak gelachen wordt om de kilt en men de opmerking hoort, dat het geheel erg onpractisch is, zijn er toch grote voordelen aan verbonden. De kilt plakt namelijk niet aan het been als hij nat is. Bij het wandelen is het een prettig en luchtig kledingstuk. De fijne plissé is een goede bescherming tegen regen en wind. Momenteel is er nog een tendens, vooral bij de jongeren, om bij bijzondere gelegenheden zoveel mogelijk de kilt te dragen. Dit valt zeer toe te juichen, aangezien deze kleding toch altijd een aparte charme verleent, zeker in deze tijd, waar de mode voor mannen nogal saai te noemen is.
Chattan
MacGregor Modern
Armstrong Ancient
MacIntyre Hunting Ancient
MacKay Blue
MacKintosh Modern
MacLean of Duart Ancient
MacPhail Hunting Ancient
MacLeod of Lewis Ancient
Agnew Ancient
Wilson Ancient
MacBeth Ancient