_{Bron: Mr. E.J. Mac Gillavry, familieboek "Van Dunmaglass tot Djati Roenggo"}

De jongste zoon van Hendrik Mac Gillavry en Theodora Maurisse, Theodorus Hendrik, geboren na zijn vaders dood, was waarschijnlijk de meest begaafde van de vier broers met nageslacht. In elk geval heeft hij in zijn lange leven het beste gebruik gemaakt van zijn talenten.

Al op jeugdige leeftijd werd hij voor zijn opvoeding naar Nederland gezonden. Aangezien zijn moeder door de zorgelijke omstandigheden waarin zij verkeerde weinig hiertoe kon bijdragen kwam hij in huis bij een eenvoudig gezin te Zwolle. Toentertijd woonden daar nog zijn grootmoeder Mac Gillavry en zijn oom en tante van der Vegte. Het is wat merkwaardig, dat hij daar geen onderdak kreeg en dat er ook niets bekend is van enig contact tussen hen. Hij bezocht het gymnasium en verdiende intussen de kost, als de toeslagen uit Indië uitbleven, door allerlei karweitjes op te knappen voor zijn huisbaas, die kolenhandelaar was. In 1853 werd hij leerling van de Rijkskweekschool voor militaire geneeskundigen te Utrecht. Hij werd assistent van de beroemde oogarts professor Donders en zette zijn studie aan de Universiteit van die stad voort.

Op 22 Juni 1884 tekende hij de overlijdensverklaring van Prins Alexander, de laatst overlevende zoon van koning Willem III, met wie hij persoonlijk bevriend was en die hem tevoren de persoonlijke titel van hoogleraar had verleend. Zie hiervoor "Op en om Oranje's troon" van J.J. Bouman. Bij Koninklijk Besluit van 8 September 1892 werd hij benoemd tot lid van de Staatscommissie ter bestudering van en eventuele afsluiting en drooglegging der Zuiderzee. Tot zover zijn curriculum vitae, waarover in zijn necrologie aanstonds meer.

Zijn gezinsleven was voor hem eigenlijk veel belangrijker. Op 2 Juli 1872 namen hij en zijn vrouw Line, die hij meestal voor de grap "Baviaan" noemde, de zes kinderen in de leeftijd van drie tot negen jaar van zijn jong overleden broer Robert en diens al voor hem gestorven vrouw, in hun gezin op. "Er is voor die arme kinderen bij ons altijd plaats genoeg" zei Line. Zij waren toen respectievelijk 37 en 27 jaar oud. Zij hadden toen twee kleine kinderen, één was al zes maanden onderweg en zes zouden er daarna nog volgen. Voor hen beiden was het één groot gezin, waarbij zij voor de pleegkinderen misschien nog iets meer aandacht hadden dan voor hun eigen spruiten.

Later kwamen in hun ruime huis aan de Garenmarkt 9 te Leiden achtereenvolgens nog de zonen Ned en Thonny van neef Henry Donald (zoon van broer Henri), Willy, een zoon van Henry's jongere broer Leo en Otto Burgemeestre, een zoon van zijn nicht Jeanne Burgemeestre-Mac Gillavry (een dochter van zijn oudste broer Willem). Zoals Djati Roenggo het middelpunt van het familieleven was in Indië, zo werd het huis aan de Garenmarkt het centrum in Nederland. Het was een groot, gezellig, ouderwets Hollands gezin, onder strenge, maar rechtvaardige leiding van de heer des huizes. Gedurende de winteravonden werden vaak gezelschapsspelletjes gedaan, waar iedereen aan mee deed. 's Zondags maakte men lange wandeltochten in de vrije natuur. iedereen, klein of groot, kreeg altijd alle aandacht die hij of zij nodig had. In het bijzonder de huismascotte, de kat Si Wangi (de welriekende). Een drama in hun beider leven, dat ze nooit helemaal hebben kunnen verwerken, was de dood van hun zevenjarig dochtertje Ellen op 20 Juli en van hun pleegkind James, vijftien jaar oud, op 23 Juli 1884, tengevolge van een diphteritis epidemie.

Op 20 Augustus 1887 vertrok Theodoor met het zeilschip met hulpmotor "Leerdam" uit Rotterdam naar Amerika voor het bijwonen van een congres te Washington. Hiervan is een kostelijk reisverhaal, geschreven in zijn eigen humoristische stijl bewaard gebleven. Duidelijk komt tot uitdrukking hoezeer hij gehecht was aan zijn vrouw, zijn kinderen en zijn pleegkinderen, "de bende" of "de bengels" zoals hij hen placht te noemen. De volgende passages zijn typerend: "Hetgeen mij ellendig zou spijten, is dat gij en de bende ongerust wordt" en "Beste Line, morgen viert ge Uw verjaardag, ik hoop dat ge die zonder ongerustheid zult vieren. Meer schrijf ik er niet over, want dan word ik beroerd. Tot later." De laatste woorden in zijn laatste brief van 16 September waren: "Ik verlang ontzettend naar huis!" Pas op 7 September, dus na 18 dagen, kwam hij in New York aan, na een reis vol moeilijkheden en tegenslagen. Een voortdurend zware storm uit het Westen was voor een klein, primitief schip uit die tijd niet zonder gevaar, bezorgde de passagiers veel schrik en ongemak en veroorzaakte aanzienlijke vertraging in de reis. Bovendien was er een storing in de machine en veroorzaakte een kleine scheepsbrand de nodige opschudding onder de opvarenden. Niettemin was hij nog net op tijd om de laatste dagen van het congres mee te maken. Tot slot van deze avontuurlijke reis tracteerde hij zichzelf op een tocht naar de Niagara watervallen, waar hij bijzonder van genoot.

Hij was een voor zijn tijd zeer onconventioneel mens, die geen blad voor de mond nam en wiens woordkeuze bij tijd en wijle niet in elke salon paste. In zijn grote gezin kon hij op de juiste momenten streng en zachtmoedig zijn. Hij was een voortreffelijk paedagoog met een warm hart. Tot op hoge leeftijd imponeerde hij kinderen, pleegkinderen en kleinkinderen met zijn grote kennis van Grieks en Maleis. Op zijn eigen wetenschappelijk terrein reikte hij tot aan de toppen van die tijd.

Bij zijn dood schreef Prof. Tendeloo in het nummer van 21 Mei 1921 van het Nederlandsch Tijdschrift voor Geneeskunde een "In Memoriam" met de volgende inhoud:

Maar uit de manier waarop hij den naam van zijn "Namensvetter" op het college noemde, en uit zijn werkwijze schijnt de conclusie wel gerechtvaardigd, dat het eigenlijk Mach was, die op Mac den stempel van zijn geest heeft gedrukt. In Nederland teruggekeerd, gaat onze vriend zich niet aan de zooveel lucratievere geneeskundige praktijk wijden, maar wordt leraar in de wiskunde. Dat is zeer kenmerkend, waar voor een groot gezin te zorgen viel. Mac zei op zijn colleges:

"De klinicus moet uit drie vergelijkingen met twintig onbekenden probeeren te halen, wat er met mogelijkheid uit te halen is." Dat was niets voor hem. Hij hield van realia, van positieve uitkomsten. In 1872 vond hij eindelijk zijn bestemming: leeraar in de weefselleer en physiologie, tevens directeur der Rijksveeartsenijschool. The right man in the right place! De korte periode van zijn werkzaamheid, 1872 - 1877 mag gerust als het tijdvak van Mac Gillavry in de geschiedenis van deze inrichting te boek staan. Hij heeft georganiseerd, gedoceerd, onderzoekingen gedaan en gebouwd: het woongebouw en de stallen dateeren van zijn directoraat. Zijn rechterhand was Wirtz. Men kan zich moeilijk ingevoegd dat ook van Mac nobele daden te boek denken in wat hij toen tot stand gebracht heeft, staan. Het samenwerken van die twee duurde niet in de moeilijkheden die hij moest overwinnen. Er behoorde wat toe om de toenmalige Regeering te overtuigen dat de wetenschappelijke opleiding van veeartsen voor ons landbouwend volk een zaak van groot belang is. Er bestond nog geen Departement van Landbouw. Het heeft heel wat voeten in de aarde gehad, voordat de bureaucraten van den ouden stempel hadden begrepen, dat laboratoria nodig zijn. Als men leest of uit den mond der ouderen hoort welke moeite de beroemdste hoogleraren aan de grootste buitenlandsche universiteiten gehad hadden om een behoorüjke gelegenheid tot werken te krijgen: een Claude Bernard, een Hyrtl, dan verbaast men zich over het vele, dat Mac in vijf jaren tot stand gebracht heeft. De staatsmolen moge langzaam malen, als hij maalt, dan maalt hij goed. Mac moest bij al zijn werkzaamheden nog als kostschoolhouder fungeren. Dat werd hem op den duur te kras. 21 November 1877 aanvaardde hij het professoraat in de algemene pathologie, pathologische anatomie en hygiëne te Leiden. Acht jaren heeft hij moeten wachten op een laboratorium. Hij had het geluk een uitstekende assistent te vinden in Siegenbeek van Heukelom, wie hij in 1888 de pathologische anatomie en bacteriologie kon overdragen. In die jaren heeft schrijver dezes het voorrecht gehad van zijn onderwijs te genieten. Dat onderwijs was voortreffelijk. Zonder eenigen omhaal ging het recht op de man af. Wat er positiefs te zeggen viel, dat zei hij. Langzaam sprekend, (hij kende zijn leerstof uit het hoofd), in zoverre Donders nabootsende, verzweeg hij veel wat hij wist. maar wat hij overbodig achtte voor zijn toehoorders. Op hun belang had hij het oog. Hij wist heel goed, dat de overgroote meerderheid bestemd was practische geneesheeren te worden. Het liefst zou hij hen eenvoudige wiskunde of mechanika of physiologische physika hebben gedoceerd. Nu gaf hij pathologische physiologie, liever dan morphologie. Was pas op dreef, wanneer hij de processen mechanisch verklaren kon: de gevolgen van klepgebreken op den bloedsomloop, thrombose en embolie, haemorrhagisch infarct. Liet nooit na op de waarde van de vergelijkende ziektekunde te wijzen, sprak met groote waardeering over den tijd, dien hij aan onze school had door gebracht, boezemde eerbied in voor de veeartsenijkunde. Mac Gillavry had oorspronkelijke denkbeelden, een helder hoofd als weinigen, een nuchter, eerlijk oordeel. Hij bouwde zijn gedachten helder en logisch op in juiste bewoordingen en eenvoudig goed gevormde zinnen."